HomeĐạo của Khổng Tử
Thứ Sáu, 11 tháng 12, 2015
Một hôm, Khổng Tử cùng học trò tìm đường sang nước Sái, Khổng Tử thấy hai người đang cày ruộng. Đó là hai bậc ẩn sĩ là
Tràng Thư và Kiệt Nịch, Khổng Tử bảo Tử Lộ đến hỏi dò đường.
Gặp Tràng Thư, Tử Lộ cất tiếng hỏi:
- Chào
điền chủ! Chúng tôi muốn sang nước Sái chẳng hay nên đi theo con đường nào?
Tràng Thư
nghe xong, không vội trả lời mà hỏi:
- Người
cầm cương trên xe kia là ai?
Tử Lộ trả
lời:
- Đây là
ông Khổng Khâu (Khổng Tử)
Tràng Thư
lại hỏi:
- Có phải là Khổng Khâu người nước Lỗ không?
Tử Lộ đáp:
- Thưa phải.
Tràng Thư
nói:
- Ông ấy chu du đã lâu để dạy Đạo cho đời, hẳn là biết
đường rồi, đâu còn phải hỏi ai nữa.
Tử Lộ đành quay sang hỏi Kiệt
Nịch.
Kiệt Nịch hỏi lại Tử Lộ:
- Anh là ai?
Tử Lộ đáp:
- Tôi là Trọng Do
Kiệt Nịch lại hỏi:
- Anh là học trò của Khổng Khâu, người nước Lỗ phải không?
Tử Lộ trả lời:
- Thưa phải.
Kiệt Nịch bèn nói:
- Đời loạn đã lâu, cuộc đời cuồn
cuộn như dòng nước chảy mãi không thôi.
Làm sao mà đổi loạn ra mà trị cho được? Anh đi theo Khổng Tử là kẻ tị nhân (là kẻ bị người đời xa lánh) sao bằng đi
theo ta là người tị thế (là người xa lánh
cuộc đời) có phải tốt, yên ổn, nhàn nhã hơn không?
Tử Lộ quay
lại trình Khổng Tử mọi việc.
Khổng Tử nghe xong buộc miệng than “Ta không
thể vào rừng làm bạn với cầm thú được. Người
mà không cùng ở với xã hội loài người thì sống với ai? Nếu như thiên hạ đã có đạo rồi thì Khổng Khâu này đâu cần dấn thân lo
việc đổi đời loạn ra mà trị, làm cho xã hội loài người an ổn, trăm họ thái bình,… mà chi nữa!”.
Khổng Tử luận đạo cùng học trò
Khổng Tử
vẫn bôn ba chỉ bày con người sống hướng thiện, thuận đạo, giữ đức mà không được
các vị vua đương thời tin nhận, vận dụng nên chiến tranh giữa các nước chư hầu
diễn ra triền miên, xã hội loạn lạc mãi nên lòng không khỏi chán chường, cảm
thán.
Vì lẽ đó
Khổng Tử đã hỏi Tử Lộ:
- Đạo của
ta sai rồi chăng mà sao ta gặp phải cảnh này?
Tử Lộ đáp:
- Theo ý
con có lẽ vì ta chưa “nhân” chăng nên người chưa tin nhận ta? Có lẽ ta chưa
“trí” chăng nên người không theo đạo ta?
Khổng Tử
bảo:
- Nào phải
vậy. Này anh Do, nếu người nhân luôn được người đời tin nhận thì sao Bá Di,
Thúc Tề phải chết đói trong núi? Nếu lời người trí được người đời nghe theo thì
sao Tỷ Can lại bị giết?
Khổng Tử
lại hỏi Tử Cống:
- Đạo của
ta sai rồi chăng mà sao ta gặp phải cảnh này?
Tử Cống
đáp:
- Đạo của
thầy cao quá cho nên thiên hạ không ai dung nạp được. Thầy nên hạ thấp đạo
xuống một chút.
Khổng Tử
bảo:
- Này anh
Tứ, người giỏi nghề nông, vãi giống rồi nhưng không tin chắc sẽ được gặt. Người
thợ giỏi tuy làm khéo nhưng cũng không tin chắc là họ làm vừa lòng khách hàng.
Người quân tử trau dồi đạo đức, theo đường chính mà giữ đạo, tùy thuận theo
đạo, nhưng không thể làm việc sửa đổi đạo nhằm mục đích lôi kéo người đời theo.
Anh không lo trau dồi đạo của anh mà chỉ cầu người dung nạp anh. Chí của anh
thật không xa.
Tử Cống
ra, Nhan Hồi vào. Khổng Tử lại hỏi như trước:
- Chẳng
phải con tê ngưu, chẳng phải con hổ mà cũng lang thang ở nơi rừng vắng. Có phải
đạo của ta sai rồi nên ta mới gặp phải cảnh này?
Nhan Hồi
đáp:
- Đạo của
thầy cao quá cho nên thiên hạ không ai theo được, nhưng thầy cứ theo đó mà làm.
Người không dung nạp được thầy thì đâu có hại gì? Đạo không được trau dồi, đó
là điều làm ta xấu hổ. Đạo đã được trau dồi rồi mà người vẫn không dung nạp,
thì đó là điều xấu hổ của kẻ làm vua, của người trong thiên hạ. Người đời không
dung nạp được thầy thì đâu có hại gì?
Đạo của Khổng Tử dùng lòng chân thành
làm căn bản
Có một
lần, Khổng Tử và các học trò đàm luận về cách đối nhân xử thế ở đời.
Tử Lộ nói:
- Nếu
người khác dùng thiện ý đối xử với con, con cũng đối xử tốt với họ. Nếu họ đối
xử không tốt với con, con cũng sẽ không tốt với họ.
Khổng Tử
nói:
- Đây là
cách làm của những người không có đạo đức, lễ nghĩa.
Tử Cống
nói:
- Nếu
người khác dùng thiện ý đối xử với con, con sẽ đáp lại tốt với họ. Nếu họ không
đối xử tốt với con, con sẽ chỉ dẫn cho họ theo hướng thiện.
Khổng Tử
nói:
- Đây là
cách nên làm giữa những người bạn.
Nhan Hồi
nói:
- Nếu
người khác dùng thiện ý đối xử với con, con cũng đối xử tốt với họ. Nếu người
khác không đối xử tốt với con, con vẫn dùng thiện ý đối tốt với họ và chỉ dẫn
họ theo hướng thiện.
Khổng Tử
nói:
- Đây là
cách nên làm giữa những người thân sống hết lòng vì nhau. Nếu các con có thể mở
rộng tư tưởng và đối xử với tất cả mọi người trong thiên hạ bằng lòng chân
thành, thì mới thực sự là dùng thiện tâm để đối xử với người!
Chữ hiếu trong đạo của Khổng Tử
Thầy Tăng
Sâm bừa cỏ ruộng dưa, do vụng về làm đứt mất ít rễ. Cha là Tăng Tích cả giận,
cầm gậy đánh vào lưng. Tăng Sâm đau quá, ngã gục xuống, chết giấc một lúc mới
hồi tỉnh lại.
Khi về
nhà, thầy liền đến thưa với cha rằng:
- Lúc nãy
con có tội để đến nỗi cha phải đánh, làm đau tay cha, thực là con lỗi đạo. Nói
xong, thầy lùi xuống vừa gẫy đàn, vừa cất tiếng hát, cố ý để cha nghe tiếng
biết rằng mình không còn đau đớn.
Đức Khổng
Tử biết chuyện, bảo học trò cấm cửa không cho Tăng Sâm vào gặp. Thầy Tăng Sâm
tự nghĩ mình vô tội nên nhờ bạn lại hỏi “Vì cớ gì mà thầy Khổng Tử giận?”.
Đức Khổng
Tử nói:
- Ngày
trước ông Tăng Thuấn phụng sự cha là Cổ Tẩu, lúc cha sai khiến việc gì thì ở
luôn bên cạnh nghiêm cẩn thực hiện. Lúc cha giận dữ muốn giết thì lánh xa. Cha
đánh bằng roi vọt thì cam chịu, đánh bằng gậy gộc thì chạy trốn. Thế cho nên
ông Cổ Tẩu không mang tiếng là bất từ. Nay Tăng Sâm thờ cha liều mình để chiều
cơn giận của cha đến nỗi ngất đi. Chẳng may cha đánh nặng tay mà chết thì có
phải là làm cho cha mắc tội không? Việc của Sâm làm có phải là tội bất hiếu?
Người làm con mà phạm tội bất hiếu như vậy thì sao dám nhận là học trò của
Khổng Khâu được.
Tăng Sâm
nghe bạn thuật lại, nhận rõ lỗi lầm, liền đến tạ tội với Đức Khổng Tử.
Thuyết Uyển
Lời Bàn:
Người làm
con có hiếu thì dẫu vì cha mẹ mà phải hy sinh tính mạng cũng không có gì là quá
mức. Song, nếu người con liều mình mà cứu cha mẹ trong khi nguy cấp là chí
hiếu, còn người con để cha mẹ nhân cơn giận dữ đánh đập, lỡ nguy hại đến tính
mạng, thì chẳng những là bất hiếu mà còn mang tiếng là hãm cha mẹ vào tiếng bất
từ. Thầy Tăng Sâm là người con rất hiếu thảo nhưng chưa đúng cách, Tăng Thuấn
cũng là người con có hiếu nhưng rõ biết lẽ phải trái, biết việc nên làm và điều
không nên làm mà giữ tròn đạo hiếu.
Người con có hiếu
Thầy Tử Lộ
vào hầu Đức Khổng Tử và nói rằng:
- Đội nặng
đi đường xa thì tiện đâu nghỉ đấy, không đợi chọn chỗ rồi mới nghỉ. Nhà nghèo,
cha mẹ già thì con làm được gì thì phụng dưỡng cha mẹ theo khả năng của mình.
Không đợi có quyền cao, chức trọng rồi mới phụng dưỡng. Lúc song thân còn, Do
này chỉ phụng dưỡng cơm lạt dưa muối, đường xa trăm dặm Do đội gạo về nuôi song
thân. Lúc song thân mất, Do được làm quan ở nước Sở có xe ngựa hàng trăm, lương
bổng hàng vạn, ăn những miếng ngon, mặc những của tốt. Mỗi khi nhớ đến song
thân lại muốn dưa muối, đội gạo để nuôi người như trước thì không sao được nữa!
Cha mẹ già như bóng câu qua cửa sổ. Cây muốn lặng mà gió chẳng dừng, con muốn
phụng dưỡng mà cha mẹ không còn sống.
Đức Khổng
Tử nói:
- Này Do,
anh phụng sự song thân như vậy rất là phải.
Gia Ngữ
Lời Bàn:
Khi cha mẹ còn hết lòng nuôi nấng, khi cha mẹ
mất hết lòng thương nhớ. Đó thực là cái đạo hiếu của con đối với cha mẹ. Làm
trái lại hẳn như thế là bất hiếu, là tội trọng. Không chỉ vậy lúc cha mẹ còn
thì thờ ơ, chểnh mảng chăm nom. Lúc cha mẹ mất thì nấu “mâm cao cỗ đầy, làm văn
tế ruồi” như thế cũng là bất hiếu. Cho nên người con có hiếu còn cha mẹ ngày
nào nên vui ngày ấy, kịp ăn ở cho trọn đạo, chớ để đến lúc cha mẹ mất rồi, có
hối lại cũng không sao được. Vì rằng làm con mà được còn có cha mẹ để báo đáp
là một việc hạnh phúc nhất ở trên đời, là một việc rất đáng làm.
Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét